« Haberler «

Şaşılık = strabismus

26 Kasım 2021 Cuma

Şaşılık, genel manada her iki görme ekseninin ortasındaki paralelliğin bozulması halidir.

Şaşılıklar en önemli iki ana kümeye ayrılırlar. Birincisi gözün hareket sistemin oluşturan kas ve hudut yapılarında doğumsal yahut sonradan ortaya çıkan hasarlardır (bkz. Paralitik ve Restriktif Şaşılıklar). İkinci kümede ise kas ve hudut yapılarında bir hasar olmamasına karşın gözlerin beyinden gelen komutlara yanıtı değişmiş ve göz hareket sisteminin istikrarı bozulmuştur (bkz. Nonparalitik Şaşılıklar). Çeşitli nedenlere dayalı olarak ortaya çıkabilmekte, tek başına değerli bir rahatsızlık olduğu üzere, diğer göz problemleriyle birlikte ve bunların sonucu olarak da gelişebilmektedir. İleri yaşlarda başlayan şaşılıklar hem estetik bir kusur, hem de çift görmeye neden olarak rahatsızlık yaratırken, çocukluk çağında başlayan şaşılıklar ayrıyeten Binoküler Görme gelişimini aksattığı için daha kritik ehemmiyet kazanmaktadır.

Gözler aslında çift olmasına rağmen tek bir organ üzere çalışırlar. Tıpkı iki akciğer, iki böbreğin birlikte çalışması ve tek bir sistem oluşturması üzere, gözler de tek bir görme sisteminin parçasıdırlar. Bu sayede 3-boyutlu görme yeteneği kazanır ve yalnızca etrafımızdaki objelerin halini, rengini, hareketlerini görmekle kalmaz, onların yer içindeki pozisyonlarını ve hareket taraflarını de algılarız. Lakin binoküler görme yeteneği doğum anında var olmayıp doğumdan çabucak sonra gözlerin açılması ile birlikte gelişmeye başlayan ve yıllar süren bir sürecin sonunda olgunlaşan bir özelliktir. Binoküler görmenin gelişmesi için gözlerin açılmasından itibaren her iki gözün ışık, renk ve hal içeren görsel uyaranlardan oluşan net ve kaliteli imgelerle eşit biçimde uyarılması, başka bir deyişle “beslenmesi” gerekmektedir. Bunu engelleyen her türlü durum binoküler görme gelişimini etkileyecek ve gözlerden en az birinin “tembelleşmesi”, yani ambliopi oluşması ile birlikte binoküler görmenin gelişememesine neden olacaktır. Tek bir gözün sağladığı imaj derinlikli algılama için kâfi olmayacağı için kişinin görme kapasitesi sınırlanmış olur. Binoküler görmenin gelişimi 10-12 yaşa kadar süren ve sonrasında beynin öbür birçok işlevi üzere gelişimini tamamlayan bir süreçtir. Bu bakımdan 10-12 yaşına kadar çocuklarda ortaya çıkabilecek birçok göz sorunu ambliopiye yol açması yüzünden kritik ehemmiyet taşır.

Şaşılık, çocuklarda ambliopi’ye yol açan problemler ortasında en sık görülenlerinden biridir. Bu bakımdan çocuklarda şaşılığın mümkün olduğunca erken yaşta saptanması ve tedavi edilmesi estetik ve psikososyal faydaları bir yana, asıl binoküler görme gelişimi açısından büyük kıymet taşır. Şaşılık dışında yüksek numaralı göz bozuklukları ve bilhassa iki göz numaraları ortasında büyük fark olması durumunda (anizometropi) da ambliopi gelişebilir. Bunların dışında gözün içine ışık girmesini zorlaştıran her türlü göz hastalığının da (doğumsal katarakt, kornea lekeleri, göz kapağı düşüklükleri gibi) ambliopiye yol açabileceğini unutmamak gerekir. Çocuğun yaşı ne kadar küçükse, gözün içine ışık girmesini engellenmesinin yol açacağı ambliopik tesir de o ölçüde ağır olacaktır. Bu yüzden küçük bebeklerde rastgele bir nedenle gözlerin kapatılması ve bandajlanmasından mümkün olduğunca kaçınmak gerekir.

Gözlerde kayma olduğunu saptamak çok kolaymış üzere görünse de dış görünüm aldatıcı olabildiği için birden fazla vakit kuşkuda kalınılabilir. Şaşılık varken farkedilememesi yahut olmadığı halde var zannedilmesi sık karşılaşılan durumlardır. Şaşılık konusunda tecrübeli bir doktor ise durumu çok basitçe ayırdedebilir. Şaşılığın saptanması ve tedaviye başlanmasında gösterilecek tereddüt ve gecikmeler çocukta ileride telafisi mümkün olmayan görme kayıplarına yol açabilir.

Çocuğun gözlerinde kayma olup olmadığını anlamanın en pratik yolu Hirschberg testi denen bir prosedürdür. Küçük bir el feneri yahut gibisi bir ışık kaynağı çocuğun karşısında tutulup çocuğun bu ışığa bakması sağlandığında ışığın her iki gözdeki yansımasının tam gözbebeklerinin ortasına denk gelip gelmediğini gözlemlemek, gözlerde bir kayma olup olmadığı hakkında kabaca bir fikir verir. Kayması olmayan bir çocukta her iki gözdeki yansıma da tam gözbebeğinin ortasında iken şaşılık olduğunda bu yansımalardan biri gözbebeğinin kenarına yakın bir noktaya düşecektir (Resim-1). Bu metotla kuşkulu bir durum saptandığında çocuğun yaşı ne olursa olsun kesinlikle uzman bir tabibe gösterilmesi ve daha ileri tetkiklerden geçirilmesi gerekir.

Gözlerde kayma yokken çocuğun baktığı ışık kaynağının yansıması her iki gözbebeğinin tam ortasındadır (üstte). Sol göz içe kayarken ise birebir ışık yansıması sol gözbebeğinin dış kenarına düşmektedir (altta)

Beğenilen bir kayma olmasa yahut yokmuş üzere görünse dahi, çocuğun karşısındaki bir objeyi izlerken başını bir omuzuna yanlışsız eğerek, sağa yahut sola döndürerek, çenesini üst kaldırarak yahut aşağı indirerek bakması, bilhassa parlak ışıklı ortamlarda tek gözünü kapatarak bakması üzere haller bir şaşılığın birinci belirtisi olabilecek ve bir uzmanın değerlendirmesini gerektirecek değerli belirtilerdendir.

Ambliopi’ye neden olma açısından en riskli şaşılık cinslerinden biri çocuk doğduktan sonra birinci 6 ay içinde başlayan erken şaşılıklardır. Ekseriyetle öteki bir göz sorunu olmaksızın görülen bu cins kaymalarda tedavide gecikildiğinde binoküler görme kusuru çok ağır olabilmektedir. Bu nedenle bu çocukların en geç 2 yaşına kadar cerrahi teşebbüsle şaşılıklarını düzeltmek, sonrasında ise göz tembelliğini gidermek için uzun yıllar uzunluğu tedaviye devam etmek gerekir. Fakat bilhassa küçük bebeklerde muhakkak bir yaşa kadar gözlerde biraz kayma olmasının olağan olduğu üzere yanlış bilgi ve inanışlar yüzünden bu çocukların tabibe götürülmesi ertelenmekte, tedavi geciktiğinde de ileride şaşılık kozmetik açıdan düzeltilse bile görme eksikliği giderilememektedir.

6. aydan sonra başlayan şaşılıklar ise daha fazla gözdeki ileri hipermetropi, miyopi üzere kusurların yahut diğer faktörlerin tesiriyle oluşmakta, bir kısım hastada yalnızca gözlük ve ortoptik tedavilerle şaşılık düzeltilebilirken bazen de bunlara ilaveten bir yahut birkaç ameliyat geçirmesi gerekebilmektedir.

Doğum anında gözlerde hafif seviyede bir hipermetropi olağan olarak mevcuttur ve bu durum yaklaşık 7-8 yaşlarına kadar sürer. Bu doğal hipermetropi bir şaşılığa sebep olmadığı sürece gözlük kullanımı gerektirmeyebilir. Lakin bir şaşılık oluşması yahut hipermetropinin derecesinin çok yüksek olması yahut iki gözün ölçüleri ortasında büyük fark olması durumunda çocuğun yaşı ne olursa olsun gözlük kullandırmak gereklidir. Tıpkı biçimde miyopi yahut yüksek astigmatizm üzere kırılma kusurları da gözlükle düzeltilmelidir. Bu bilhassa okul öncesi periyottaki çocuklar açısından çok kıymetlidir. Her hangi bir kırılma kusurunun farkedilmemesi ve gözlükle düzeltilmemesi çocuğun okuldaki performansını direkt etkilececektir.

Hipermetropi çok yüksek dereceli olmadığı sürece çocuklarda gözün akomodasyon (uyum) gücü ile telafi edilebilen ve bu nedenle manzara netliğini bozmayan bir kusurdur. Lakin netlik bozulmasa dahi göz net görebilmek için ahenk yeteneğini çok biçimde kullanmak zorunda kalır ve bu çok ahenk faaliyeti ilgili kaslarda yorgunluğa yol açarak göz dışı bir grup belirtilere neden olur. Özellikle okurken ortaya çıkan baş ağrıları, dikkat dağınıklığı, konsantrasyon eksikliği, okumaya karşı soğukluk bu belirtiler ortasında sayılabilir. Herşeyi net olarak görse de bu belirtileri gösteren ve okuldaki performansı giderek düşen çocuklarda bu formda bir zımnî hipermetropinin varlığı araştırılmalı, gerekirse gözlüğe başlanmalıdır.

Miyopi ise uzak görme netliğinin bozulması ile karakterizedir ve hipermetropideki üzere bir telafi düzeneği olmadığından farkedilmesi daha kolay olur. Hipermetropiye nazaran çoklukla daha geç başlar ve bunda da gözlük kullanımı gerekir.

Astigmatizm hipermetropik ve miyopik olabilir ve bu özelliğine bağlı olarak hipermetropi yahut miyopiye emsal belirtiler verebilir. Hipermetropideki üzere göz yorgunluğu belirtileri yahut miyopideki üzere görme bulanıklığına neden olduğunda gözlük kullanımı gerekir.

Bunlar dışında doğumsal yahut çocukluk çağında başlayan pek çok göz hastalığının da direkt yahut dolaylı olarak görmeyi etkileyeceği ve bunların bir kısmının farkedilene kadar geçecek vaktin ambliopi gelişimi açısından taşıdığı risk düşünüldüğünde olağan ve sağlıklı çocukların göz kontrollarının ehemmiyeti ortaya çıkar. Ülkü şartlarda bu kontrolların

Doğumdan çabucak sonra

3 yaşında

Okul öncesi (6 yaş)

yapılması gerekir. Bu kontrolların birincisinin doğumu gerçekleştiren grup, oburlarının ise bir göz uzmanınca yapılmasında fayda vardır. Lakin bilhassa erken doğan çocuklarda Prematüre Retinopatisi ismi verilen ve gözün retina katmanının damar gelişiminde bozukluğa bağlı olarak gelişen hastalığın erken teşhis ve tedavisi, bu hastalığın körlüğe yol açma riski taşıması nedeniyle çok büyük ehemmiyet taşır. Bu nedenle bu türlü özellikli durumlarda birinci denetimin doğumdan sonraki birinci 3 hafta içinde bir göz tabibince yapılması gerekir.