« Haberler «

Sağlık meslekleri tek Oda ve Birlikleri Kanununa dönüştürülmeli!

30 Eylül 2019 Pazartesi

Ülkemizde çalışanların mesleki örgütleri; dernek, sendika ve kanunla kurulu meslek kuruluşu şeklinde olmak üzere üç çeşittir. Herhangi bir mesleğin mensupları, genel nitelikteki dernek düzenlemeleri çerçevesinde isteğe bağlı olarak bir veya birden fazla dernekte örgütlenebilirler. İşçiler, işverenler ve işçi niteliği taşımayan kamu görevlileri, isteğe bağlı olarak bir veya birden fazla sendikada örgütlenebilirler. Belirli bir mesleğe mensup olanlar için kanunla oda ve birlik kurulabilir. Bu yazımızda, 1982 Anayasasının bu örgütlere ilişkin düzenlemeleri, başlıca oda ve birlikler, sağlık meslekleri ve sağlık alanındaki oda ve birlik şeklinde örgütlenmeler belirtilmeye ve sağlık meslek mensupları ile ilgili olarak değerlendirme yapılmasına çalışılacaktır.

I- Başlıca Oda ve Birlikler

Çok sayıda meslek için, çeşitli kanunlarla odalar ve birlikler kurulmuştur. Bunlardan 5174 sayılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Odalar ve Borsalar Kanunu, ticaret ve sanayi odaları, ticaret odaları, sanayi odaları, deniz ticaret odaları, ticaret borsaları ile üst kuruluşları olan Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinin kuruluş ve işleyişini ve üyeleri ile olan karşılıklı hak ve yükümlülüklerini düzenlemektedir (m.1, m.2). Anılan Kanuna göre, Odalar illerde Birliğin olumlu görüşü üzerine ilgili Bakanlığın kararı ile kurulur (m.5/I).

6964 sayılı Ziraat Odaları ve Ziraat Odaları Birliği Kanunu, çiftçilerin müşterek ihtiyaçlarını karşılamak, mesleki hak ve menfaatlerini korumak, mesleki faaliyetlerini kolaylaştırmak, çiftçilik mesleğinin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini sağlamak, meslek mensuplarının birbirleri ve halk ile ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hâkim kılmak, meslek disiplin ve ahlakını kollayıp gözetmek amacıyla kurulan Odaları ve Birliğini düzenlemektedir (m.1, m.2).

5362 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanunu, amacını, esnaf ve sanatkârlar ile bunların yanlarında çalışanların mesleki ve teknik ihtiyaçlarını karşılamak, mesleki faaliyetlerini kolaylaştırmak, mesleğin genel menfaatlerine uygun olarak gelişmelerini ve mesleki eğitimlerini sağlamak, meslek mensuplarının birbirleriyle ve halkla ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hâkim kılmak, meslek disiplini ve ahlakını korumak ve bu maksatla kurulan Esnaf ve Sanatkârlar Odaları ile bu Odaların üst kuruluşu olan Birlik, Federasyon ve Konfederasyonun çalışma usul ve esaslarını düzenlemek şeklinde belirtmektedir (m.1). Anılan Kanuna göre, Odalar, Oda kurulmak istenen yerde çalışmakta olan sanat, hizmet ve meslek sahipleri ile esnaftan en az beş yüz kişinin isteği ve ilgili Bakanlığın izni ile kurulur. Bakanlık bir ay içinde kuruluş için izin verip vermediğini bildirmediği takdirde Oda kurulmuş sayılır (m.4).

1136 sayılı Avukatlık Kanununa göre, barolar, avukatlık mesleğini geliştirmek, meslek mensuplarının birbirleri ve iş sahipleri ile ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni sağlamak, meslek düzenini, ahlakını, saygınlığını, hukukun üstünlüğünü, insan haklarını savunmak ve korumak, avukatların ortak ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla tüm çalışmaları yürüten meslek kuruluşlarıdır (m.76/I). Bölgesi içinde en az otuz avukat bulunan her il merkezinde bir baro kurulur. Türkiye Barolar Birliği yeni kurulacak Baro bölgesindeki avukatların listesini düzenleyip en kıdemli avukatı Baroyu kurmakla görevlendirir. Barolar, kuruluşlarını Birliğe bildirmekle tüzel kişilik kazanırlar (m.77/I-III).

1512 sayılı Noterlik Kanunu (m.163, m.179) noterlik mesleğinin amaçlarına uygun bir şekilde görülmesini, mesleğin gelişmesini ve meslektaşlar arasında birlik ve yardımlaşmayı sağlamak üzere, Türkiye Noterler Birliği ve Noter Odaları kurulmasını öngörmektedir. Anılan Kanuna göre, üç veya daha fazla noterlik bulunan her belediye sınırları içinde bir Noter Odası kurulur. Her noter bir Noter Odasına kaydolmak zorunluluğundadır (m.179, m.180).

Sağlık alanında ise pek çok meslek bulunmasına rağmen yalnızca, tabip, diş hekimi ve eczacıların Oda ve Birlikleri bulunmaktadır; diğer meslek mensuplarının bir kısmı sendika ve dernek şeklinde örgütlenmişlerdir.

II- Sağlık Meslekleri

Sağlık alanında, Oda ve Birlik şeklinde örgütlenmiş olan tabipler, diş hekimleri ve eczacılar dışında, hemşirelik, optisyenlik meslekleri ile özel birer kanunda ve ebeler, klinik psikologlar, fizyoterapistler, diş protez teknikerleri, odyaloglar, diyetisyenler, dil ve konuşma terapistleri, podologlar, sağlık fizikçileri, aneztezi teknisyen ve teknikerleri, tıbbi laboratuvar ve pataloji teknikerleri, tıbbi laboratuvar teknisyenleri, tıbbi görüntüleme teknisyen ve teknikerleri, ağız ve diş sağlığı teknikerleri, tıbbi protez ve ortez teknisyen ve teknikerleri, ameliyathane teknikerleri, adli tıp teknikerleri, odyometri teknikerleri, diyaliz teknikerleri, fizyoterapi teknikerleri, perfüzyonistler, radyoterapi teknikerleri, eczane teknikerleri, iş ve uğraşı terapistleri, iş ve uğraşı teknikerleri, elektronörofizyoloji teknikerleri, mamografi teknikerleri, acil tıp teknikerleri, hemşire yardımcıları, ebe yardımcıları ve sağlık bakım teknisyenleri hakkında 1219 sayılı Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrası Hakkında Kanunda (Ek m.13) düzenleme yapılmıştır.

Sağlık Bakanlığı verilerine göre, 2014 yılı itibariyle Türkiye’de 75 bin 251’i uzman tabip olmak üzere 135 bin 616 tabip, 22 bin 996 diş hekimi, 27 bin 199 eczacı, 142 bin 432 hemşire, 52 bin 838 ebe ve 149 bin 616 diğer sağlık personeli bulunmaktadır (2).

III. Değerlendirme

Ülkemizde, genel olarak çalışanlar dernek şeklinde bir veya birden fazla mesleki örgüt, iş sözleşmesiyle çalışanlar ve çalıştıranlar bir veya birden fazla dernek ve sendika kurabilirler. Dernek veya sendika şeklindeki örgütler, genellikle, belirli faaliyette bulunanların tümünü kapsamaz. Sendikalar, meslek esasına göre değil, iş kolu esasına göre kurulmaktadır, dolayısıyla belirli bir işyerinde çalışan farklı meslek mensupları aynı sendikaya üye olabilirler.

Oda ve Birlikler; kanunla kurulan, kamu kurumu niteliğinde olan ve belirli bir meslek veya meslek grubunun kural olarak zorunlu üye oldukları, üyelerin müşterek ihtiyaçlarını karşılamanın yanı sıra üyelerinin birbiri ile ve halkla ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hâkim kılmak üzere meslek disiplini ve ahlakını korumak ve mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini sağlamak amacını da güden kuruluşlardır. Kanunla kuruldukları ve kural olarak zorunlu üyelik öngörüldüğü için, dernek ve sendikalardan farklı olarak, o alanda başka Oda veya üst kuruluş bulunmamaktadır.

Odalar ve üst kuruluşlarının, ilişkilerde dürüstlük ve güvenin hâkim kılınmasının ve mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesinin ötesinde, üyeleri dışındaki kişilerin ve toplumun yararına özel amaçları da olabilmektedir. Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanunu, üyelerin yanlarında çalışanların da mesleki ve teknik ihtiyaçlarının karşılanmasını, mesleki faaliyetlerinin kolaylaştırılmasını ve mesleki eğitimlerinin sağlanmasını öngörmektedir. Avukatlık Kanununa göre Baroların görevleri arasında, hukukun üstünlüğünü ve insan haklarını savunmak ve korumak da bulunmaktadır.

Odaların ve üst kuruluşlarının bu nitelikleri dolayısıyla, bizce genel olarak ve özellikle sağlık alanında mesleki örgütlenme açısından dernek veya sendika kurulması yeterli sayılamaz. Kanunla Oda ve üst kuruluş kurulmasında, eşitlik ilkesine uyulmalı, meslekler arasında gereksiz ayırım olmamalıdır. Bizce çeşitli alanlardaki çalışanlar, mesela tacirler, sanayiciler, çiftçiler, esnaf ve sanatkârlar, noterler, avukatlar için Odalar ve üst kuruluşlar bulunmaktayken sağlık alanında tabipler, diş hekimleri ve eczacılar dışında, 150 bin kadar hemşire, 50 binden fazla ebe ve 150 bin dolayında diğer sağlık meslekleri mensupları için Oda ve üst kuruluşlar olmaması, böylece sağlık çalışanlarının ve toplumun bu tür meslek kuruluşlarının sağlayacağı yararlardan yoksun bırakılması fevkalade isabetsizdir (3) ve bu durum sağlık çalışanları açısından eşitlik ilkesine aykırıdır. Bize göre, tüm sağlık çalışanları için Odalar ve üst kuruluşlar kurulmalıdır (4). Sağlık alanındaki mesleki örgütlenme, her meslek için ayrı Odalar ve ayrı birer Birlik şeklinde yahut belirli sağlık meslekler için birer Birlik, diğer meslekler için ortak bir üst kuruluş şeklinde olabilir. Bizce, sağlık mesleklerinin sayısının bir hayli artmış ve artacak olması karşısında, sağlık alanındaki her mesleğin mensupları için ayrı birer kanun çıkarılması uygun sayılamaz (5). Bize göre tabiplerin, eczacıların, diş hekimlerinin ve diğer belirli meslek mensupların ayrı birer üst kuruluşları olması için bu meslek mensuplarının örgütlenmelerinin ayrı kanunlarda düzenlenmesi zorunluluğu bulunmamaktadır. Genellikle benzer örgütlenme öngörülen meslekler için olabildiğince az kanunla, çok sayıda mesleği kapsayan, gereği gibi düzenleme yapılabilir ve yapılmalıdır.

Sağlık alanında Oda ve Birlik şeklinde örgütlenme öngören yürürlükteki üç Kanun, birleştirilerek mevcut ve gelecekte ortaya çıkabilecek sağlık mesleklerinin tümünü kapsayan bir tek Sağlık Meslek Mensupları Oda ve Birlikleri Kanununa dönüştürülmeli, bu kanunda her bir meslek veya meslek grubu mensuplarının Oda ve Birlikleri için gereken özel düzenlemeler yapılmalı, bu mesleklerin mensupları her bir ilde belirli sayıya ulaştığında idari işlemle Oda kurulabilmelidir. Tüm sağlık meslek mensuplarının Oda ve Birliklerinin tek kanunda düzenlenmesi, bizce, mükerrer veya benzer hükümler ve gereksiz farklılıklar olmaması yönünden de daha isabetli olacaktır.

Kaynaklar
1) TBMM, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası – Madde Gerekçeli, Ankara Haziran 2011, s.261.
2) T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü, Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2014, s.141.
3) Üçışık, H. Fehim, “Sağlık Meslek Mensuplarının Örgütlenmesi”, Bizim Gazete, 07.02.2001; Üçışık, H. Fehim, Sağlık Hukuku Sorunları ve Çözüm Önerileri, İstanbul 2013, s.117.
4) Üçışık, H. Fehim, “Sağlık Alanında Örgütlenme Eşitsizliği”, Bizim Gazete, 18.09.2004; Üçışık, H. Fehim, Sağlık Hukuku Sorunları ve Çözüm Önerileri, İstanbul 2013, s.119; Üçışık, Fehim, Sağlık Hukuku, İstanbul, s.153.
5) Üçışık, H. Fehim, “Sağlık Çalışanlarının Örgütlenmelerinde Eşitsizlik”, Bizim Gazete, 27.12.2014

Prof. Dr. Hasan Fehim Üçışık