Erken doğan bebeklerde görülen göz hastalığı nedir?

Erken doğum nedeniyle ortaya çıkan göz hastalığı prematürite retinopatisi yahut ROP (retinopathy of prematurity) olarak isimlendirilir. Bu hastalığın nedeni gözün ağ katmanının (Retina) şimdi damarlanması tamamlanmamış iken bebeğin doğması ve bu damarlanmanın düzgün olarak tamamlanamamasıdır.

Bu hastalık niye gelişir?

ROP gelişimi için sayabileceğimiz en değerli risk faktörleri: düşük doğum haftası (ne kadar erken doğarsa o kadar riskli), düşük doğum kilosu (ne kadar az ise o kadar riskli) ve oksijen tedavisidir. Oksijen tedavisi ROP gelişimi için doğum haftası ve doğum kilosundan sonra en çok suçlanan etkenlerin başında gelmektedir. Bununla birlikte bu hastalığın ne sebeple ortaya çıktığı hala net olarak bilinmemektedir.

Retina katmanının damarlanması anne karnında kırkıncı hafta civarında (normal doğum zamanında) tamamlanmaktadır. Bu nedenle erken doğan bebeklerde şimdi retina katmanının damarlanması tamamlanmamıştır. Bebeğin doğumu, birtakım olgularda bu sürecin olağan tamamlanmasına pürüz olur.

Erken doğan bebeklerin akciğerleri de şimdi tam olarak gelişmemiş olduğu için erken doğumdan sonra çoklukla oksijen tedavisi gerekli olmaktadır. Oksijen tedavisi her ne kadar bebeğin yaşatılması için vazgeçilmez olsa da, bu tedavinin retina damarlarında büzüşmeye neden olduğu ve şimdi tamamlanmamış olan retinal damarlanmanın olağan seyrini aksattığı düşünülmektedir.

Retina üzerinde ilerleyen damarlarda oksijen nedeniyle ortaya çıktığı düşünülen büzüşme sonucunda damarların ilerlemesi durmaktadır. Bunun sonucunda retina katmanında bir bölge damarlanma olmadığı için kanlanma ve oksijen dayanağından mahrum kalmaktadır. Bu durumda bu bölgedeki retinada bulunan hücreler kendilerine oksijen ve damar gelmesi için birtakım moleküller salgılayacaklardır. Salgılanan moleküller retinada durmuş olan damarlanmanın yine başlaması için uyarıcı olmaktadır. Ama bu durumda tekrar başlayan damarlanma olağandan biraz farklı ve göz için tehlikeli olmaktadır. ROP hastalığının temelinde de aslında bu halde gelişen olağandışı damarlanmalar yatmaktadır. Bu olağandışı damarlar göz içinde kanamaya ve retina katmanında çekinti ile yırtıklara neden olarak görmenin kalıcı olarak kaybına neden olabilir.

ROP hastalığının hangi evreleri vardır?

ROP hastalığı birinci ortaya çıkışından, görme kaybına kadar uzanan süreçte 5 evrede incelenir.

Evre I: Retinanın damarlı ve damarsız bölgeleri ortasında bir çizgi (hat) mevcuttur. Bu sınır ROP sınırıdır. Hastalık bu basamakta çoklukla bizatihi düzelir. Kimi hastalarda ise ikinci evreye ilerler.

Evre II: ROP sınırı biraz kabarıktır (yükselmiştir). Ancak üzerinde olağandışı damarlanmalar mevcut değildir. Hastalık bu etapta da bizatihi düzelebileceği üzere, bir sonraki evreye de ilerleyebilir.

Evre III: ROP sınırının üzerinde olağan olmayan damarlanmalar başlar ve bu damarlar göz küresinin merkezine gerçek büyümeye başlar. Bu basamakta damarların yerleşimine, ölçüsüne ve kalınlığına nazaran ya tedavi kararı alınır ya da hastanın yakın takibi gerekir.

Evre IV: ROP çizgisi retinayı kabartarak retina dekolmanına yol açar. Bu kademede retinanın tamamı dekole (ayrılmış) değildir. Bu evrede şanslı hastalarda cerrahi tedavi başarılı olabilir.

Evre V: Bu etapta retinanın tamamı dekoledir (ayrılmıştır). Hastalığın bu evrede tedavisi mümkün değildir. Cerrahi tedaviler birtakım merkezlerde denenebilir lakin çoklukla başarılı değildir.

Tüm erken doğan bebeklerde bu hastalık görülür mu?

ROP hastalığı tüm prematür bebeklerde görülmez. Yaklaşık olarak erken doğan her üç bebekten birinde ROP hastalığı gelişmektedir. Hastalığın hangi bebeklerde gelişeceği evvelce bilinememektedir lakin bebek ne kadar erken doğmuşsa, doğum kilosu ne kadar düşükse ve genel durumu ne kadar makus ise ROP gelişme riski o kadar yüksektir. Anlaşılacağı üzere ROP hastalığı potansiyel olarak körlüğe neden olabilen bir hastalıktır. Bununla birlikte tüm prematür bebeklerde hastalık bu biçimde ağır seyretmez. ROP gelişen her üç bebekten birinde ise hastalık tedavi gerektirecek kadar ağır seyretmektedir.

Hastalığın takibi nasıl yapılmaktadır?

Hastalık ekseriyetle gebeliğin başlangıcından itibaren 32. haftadan sonra ortaya çıkmaktadır. Örneğin bebek 29. haftada doğmuş ise hastalık en erken 3 hafta sonra (bebek toplam 32 haftayı tamamladığında) başlayacaktır. Bu nedenle birinci göz muayenesi 32. haftada yapılmalıdır. Doğum 32 haftadan sonra olmuş ise birinci muayene doğumdan 2 hafta sonra yapılmalıdır.

ROP hastalığı için yapılan göz muayenesi de yetişkin göz muayenesinden farklıdır. Bu muayene için bebeğin gözbebeği damla ile büyütülür. Bu damlalar bebeğin sindirim sisteminde süreksiz olarak duraklamaya neden olduğu için bebeğin bu süreç öncesinde ve sonrasında 2 saat aç bırakılması gereklidir. Ek olarak bu damlalar terlemeyi engellediği için bebeğin ateşini yükseltebilmektedir. Bu durumda da bebeğin ateşinin düşürülmesi gerekebilir. Gözbebeğinin büyümesinin akabinde özel bir aygıt yahut kamera ile göz tabanı (retina) muayenesi yapılır. Bu süreç esnasında bebeğin göz kapaklarının açılması için özel bir spekulum (kapak açıcı aparat) kullanılır. Göz tabanı muayenesi sırasında ise retinanın tüm bölgelerinin görülebilmesi için göz küresine dışarıdan baskı yapılması gerekmektedir. Bu muayene her ne kadar aileler için rahatsızlık verici olsa da bebeğe yahut gözüne bir ziyanı yoktur.

Hastalığın takibi için bir muayene kâfi olmaz. ROP hastalığı gelişmeyen bebekler 40 haftayı doldurana kadar (veya retina tamama yakın damarlanmasını tamamlayıncaya kadar) 2-3 haftada bir muayene edilmelidir. Hastalığın geliştiği bebekler ise hastalığın ciddiyetine nazaran 3 gün ila 2 hafta aralıklarla nizamlı olarak muayene edilmelidirler. Hastalığın ağırlaştığı olgularda bu durum ekseriyetle 35-39 hafta aralığında ortaya çıktığı için bu periyotta bilhassa dikkatli olmak ve muayeneleri aksatmamak gereklidir. Bu durum bilhassa hastanede yatmayan, taburcu edilmiş bebeklerin yakınları tarafından akılda bulundurulmalıdır.

Hastalığın tedavisi nasıl yapılır?

ROP hastalığı gelişen tüm bebeklerde tedavi gerekli olmaz. Yaklaşık olarak ROP hastalığı gelişen her 3 bebekten ikisi zaten düzelmekte, biri ise tedaviye muhtaçlık duymaktadır. Hastalık gelişen tüm bebeklere tedavi uygulanmaz. Bunun farklı nedenleri mevcuttur:

1. Hastalığın tedavisi çoklukla lazer ile nadiren de dondurma tedavisi ile sağlanmaktadır ve bu tedavilerin uzun periyotta birtakım yan tesirleri mevcuttur (göz küresinin olağan gelişiminde değişiklik, gözlük kusuru, şaşılık v.b.).

2. Tedavi için bebeğin narkoz ile uyutulması gerekmektedir ve prematür bebeklerdeki narkoz riskleri yetişkinlere nazaran daha fazladır.

3. ROP gelişen her üç bebekten ikisi tabiatıyla düzelmektedir ve tüm hastaların tedavi edilmesi bebeğe gereksiz müdahale gerilimi ve aileye gereksiz mali yük getirecektir.

Bu nedenlerle ROP hastalığı gelişen tüm bebekler tedavi edilmez. Bu hastaların tertipli takibi ve tedavinin gerekli olduğu hastaların vaktinde belirlenmesi epeyce kıymetlidir. Daha evvel de belirtildiği üzere ROP hastalığı potansiyel olarak kör edebilen bir hastalıktır ve tedavi gereken hastaların tespiti epey değerlidir. Göz tabibi tedaviye gerek olup olmadığına karar verirken birtakım kriterleri kullanmaktadır. Bu kriterler ortasında retinada oluşan damarların ölçüsü, kalınlığı ve yerleşimi üzere muayene bulguları yanında hastanın takip edilebilirliği ve muayeneye ulaşabilme durumu üzere farklı faktörler yer almaktadır.

Tedavi daha evvel de belirtildiği üzere çoklukla lazer ile yürütülmektedir. Hastaların birçoklarında tek seans, kimilerinde ise bir kaç seans lazer tedavisi uygulanması gerekmektedir. Lazer tedavisi ile damarların büyümesine neden olan molekülleri salgılayan ve damardan mahrum, olgunlaşmamış retina bölgeleri yakılır. Bu biçimde damarları olağandışı halde büyümeye yönelten moleküllerin salgılanması engellenmiş olur. Bu durumda damarların genişlemesi ve çoğalması durur ve tehlikeli damarlar vakit içinde zaten geriler. Bu yüzden tedavinin karşılığının görülmesi için hastaların tedaviden sonra da takibi gereklidir. Kâfi yanıtın alınamadığı hastalarda tedavi tekrarlanmaktadır.

ROP hastalığının lazer ile tedavisi çoğunlukla kalıcı görme kaybını önlemede başarılıdır. Bununla birlikte birtakım olgularda tedaviye karşın hastalık ilerlemeye devam edebilmektedir. Birtakım olgularda ise uygun takibe karşın hastalık çok süratli seyredebilmekte ve hasta tedavi bahtını öngörülemeyecek formda yitirebilmektedir. Tedaviye dirençli, hastalığın süratli seyrettiği yahut tedavi için geç kalınan bu cins olgularda sonuçlar beklendiği üzere yeterli olmayabilir. Bu tıp hastalar ile göz içinde kanama yahut retina katmanında yırtık oluşan hastalar için ekseriyetle daha ileri cerrahi tedaviler gerekmektedir. Bu kademede ise sonuçlar her vakit yüz güldürücü olmaz ve bu hastalarda görmenin etkilenmesi çoklukla kaçınılmazdır. ROP hastalığının tedavisindeki en değerli maksat hastalığın bu kademelere gelmesinin önlenmesidir. Bu nedenle daha evvel de belirtildiği üzere tertipli takiplerin ihmal edilmemesi gereklidir.