Diyabet (şeker hastalığı) ve göz

19 Kasım 2021 Cuma

Diyabetli bireylerin bedenlerinde, pankreas dokusundan salgılanan insülin üretim ve kullanımında sorun vardır. Hasebiyle, diyabetli şahıslar aldıkları besindeki şekeri gereğince kullanamazlar. Bu da, kanda şeker ölçüsünün artmasına yani hiperglisemiye yol açar.
Kandaki şeker ölçüsünün devamlı yüksek olması böbrek yetmezliği, kalp-damar hastalığı ve körlük üzere önemli komplikasyonlara yol açabilir. Dünyada, her on saniyede bir kişi diyabete bağlı bir nedenden ötürü hayatını kaybetmektedir. Diyabet, gelişmiş ülkelerde, erişkinlerde görme azalması ve kaybının en kıymetli nedenlerinden biridir.
Diyabetli şahıslarda görme neden azalmaktadır?
Diyabet, gözün art kısmında görme sürecinde çok kıymetli bir yeri olan retina katmanındaki (ağ tabaka) damarlara hasar verir. Retina katmanının tutulmasına diabetik retinopati denir. Retina damarlarında oluşan hasar, makulada (görme merkezi) ödeme (su toplanması) yol açarak yavaş ve ilerleyici bir halde görmeyi azaltabilir. Bunun dışında, göz içersine kanama yaparak ani görme kayıplarına yol açabilir. Ayrıyeten, retina katmanına verdiği hasar dışında, erken yaşlarda katarakt oluşumuna ve görmenin azalmasına yol açabilir.
Retina dışında gözün diğer kısımlarında de hasar oluşturabilir mi?
Görme sonunu tutarak görme azalmasına yol açabilir. Glokom dediğimiz göz tansiyonu artışına yol açabilir. Ayrıyeten, baş hudutlarını tutarak göz kaslarının felcine yol açabilir.
Diyabetli şahıslar hastalığın gözlerine vurduğunu nasıl anlarlar?
Diyabetli şahıslar çoklukla görmeleri azaldığında göz tabibine muayeneye gitmektedirler. Fakat, unutulmamalıdır ki gözdeki hasar başladığında hastaların hiçbir şikayeti olmayabilir. Bu da, diyabetli bireylerin göz şikayetleri başlamadan göz tabibine gitmelerinin ve hekimin tavsiye ettiği sıklıkta nizamlı takip edilmelerinin değerini göstermektedir. Buluğ çağı, gebelik, katarakt ameliyatından sonra, insülin kullanımına geçiş üzere devirlerde muayeneler daha sık yapılmaktadır. Hastaların kan şeker seviyeleri çok uygun denetim altında tutulsa bile, retina muayeneleri kesinlikle yapılmalıdır. Erken safhada yakalanan hastaların tedavilerinde daha başarılı olmaktayız.
Diyabete bağlı göz hastalığı oluşumunda rol oynayan risk faktörleri nelerdir?
En kıymetli risk faktörü diyabetin müddetidir. Hastalığın mühleti arttıkça, hastalığın retina katmanına verdiği hasar riski artmakta ve görme azalmaktadır. Kan şekerinin güzel denetim edilememesi de hastalığın gelişimine ve ilerlemesine yol açmaktadır. Bilhassa glikolize hemoglobin (HbA1c) seviyesinin artması diyabetin göze hasar verme riskini artırmaktadır. Hipertansiyonun denetim altına alınamaması, kan yağlarının (kolesterol, trigliserid) yüksekliği, sigara içimi, gebelik ve böbrek hastalığı da hastalığı olumsuz istikamette etkilemektedir.
Hangi tetkikleri yapmaktayız?
En sık kullandığımız tetkikler retina anjiografisi ve OCT ’dir (Optik Koherenz Tomografi). Bu tetkikler retina hastalıklarının teşhis ve tedavisinde uygulanmaktadır. Retina anjiografisinde, koldaki toplardamardan boya verilerek gözün sinemaları çekilir. Retina damar yapısını incelememizi sağlar. Süreç sırasında bazen bulantı olabilir. Ayrıyeten, 1-2 gün boyunca hastanın cilt rengi sararır ve idrar rengi yoğunlaşır. OCT’ de rastgele bir husus verilmeden gözün sinemaları çekilir. Retina katmanını ince kesitler halinde incelememizi sağlar.
Diyabetik retinopatide ne üzere tedaviler uygulanmaktadır?
Göze yönelik meselelerin tedavisiyle bir arada kan şeker düzeyinin uygun denetimi gerekmektedir. Kan şekeri düzeyinin sıkı denetimi diyabete bağlı komplikasyon gelişme riskini azaltır ve hastalığın ilerlemesini yavaşlatır, fakat durdurmaz. Yüksek kan basıncı ve artmış kan yağlarının denetimi de çok değerlidir. Bu risk faktörleri düzgün bir halde denetim altına alındığında, göze uygulanan tedavinin sonuçları daha güzel olmaktadır.
Diyabete bağlı retina katmanındaki hasar için göze en sık uygulanan tedavi lazerdir. Diyabetli şahıslar göz tabibine ne kadar erken başvururlarsa lazer ile elde edilen muvaffakiyet oranı o kadar artmaktadır. Lazer tedavisi ile göz içersine kanama, glokom, görme merkezinde ödem (makula ödemi) oluşumu üzere komplikasyonların gelişimi ve ilerlemesi engellenmeye çalışılmaktadır. Görme merkezinde oluşan ödemi gidermek için yapılan lazerde tekrar tedaviler gerekebilmektedir. Bu tedaviyle hastaların görmelerinin azalması durdurulmaya çalışılmaktadır.
Diyabetli şahısların gözlerinde yeni olağandışı damarlar oluşabilmektedir. Bunlar göz içersine kanamakta ve glokoma yol açarak körlükle sonuçlanmaktadır. Lazer tedavisi, glokom ve göz içersine olabilecek bir kanama riskini faal bir formda azaltmaktadır. Bu olgularda, etraf retinaya ağır lazer tedavisi yapıldığından, tedaviden sonra görmede azalma olabilir lakin sıklıkla bir müddet sonra eski seviyesine döner. Ayrıyeten, görme alanı daralabilir, renkli görme ve karanlık ahengi berbatlaşabilir.
Göz içersine kanama oluşursa ve aşikâr bir mühlet içinde bizatihi açılmazsa vitrektomi ameliyatı ile göz içersindeki kanama ve kanamaya yol açan yapılar gözden temizlenmektedir. Son yıllarda, cerrahi aletlerin teknolojik gelişmesine paralel olarak ameliyat sonrası elde ettiğimiz sonuçlar daha da yüz güldürücü olmuştur. Ameliyat sonrası elde edilecek görme seviyesi, diyabetin retina ve görme hududunda oluşturduğu hasara bağlı olarak değişmektedir ve fakat ameliyattan sonra belirlenebilir.
Yeni gelişmeler var mı?
Görme merkezinde ödemi (makula ödemi) olan ve görmesi azalan hastalara göz içersine özel ilaçlar enjekte etmekteyiz. Bu ilaçlar kortizon ya da anti-VEGF (Vascular Endothelial Growth Factor) (Avastin, Altuzan, Lucentis) içermektedir. Yapılan birçok çalışmada bu ilaçlarla güzel sonuçlar alındığı gösterilmiştir. Lakin, en büyük dezavantajı aşikâr bir mühlet sonra tesirlerini kaybetmeleri ve tekrarlanma ihtiyacıdır. Ayrıyeten, bilhassa kortizon bazen göz içi basınç yükselmesi ve katarakt oluşumuna yol açabilmektedir. Nadiren bu enjeksiyonlardan sonra enfeksiyon oluşabilmektedir.
Ağızdan alınan ilaçlarla diyabetin göze verdiği hasarı azaltmaya yönelik çalışmalar sürdürülmektedir.
Bu tedavilere karşılık vermeyen ve kimi özel olgularda vitrektomi ameliyatını uygulamaktayız. Bilhassa, geliştirilen dikişsiz vitrektomi tekniği sayesinde, ameliyat sonrası güzelleşme periyodu ve operasyon mühleti kısalmış, hasta konforu artmıştır.