« Haberler «

Ambliopi = göz tembelliği

27 Kasım 2021 Cumartesi

Ambliopi = Göz tembelliği

“Ambliopi” nedir?

Ambliopi, en azından gözlerden birinin erken çocukluk çağlarında olağan bir görme seviyesi kazanamaması halidir. Tıpkı vakitte “göz tembelliği” olarak da bilinir. Muhakkak şartlarda gözlerden biri olağan bir görme sertliğine ulaşırken, oburunun görmesi düşük kalır ve buna ambliopik göz (“tembel göz”) denir. Çoklukla tek bir beğenilen görülse de bazen her iki beğenilen de bulunabilir. Ambliopi, sanıldığından çok daha sık görülen bir durumdur. Toplumda ambliopi sıklığı yaklaşık %2 ila %3 kadardır. Her ne kadar vakit zaman medyada her yaşta göz tembelliğini tedavi ettiği argüman edilen yeni birtakım tedavi metotlarının “reklamları” yapılsa da (bkz) göz tembelliğinin tedavisi en fazla 10-12 yaşlarına kadar mümkün olup bu yaştan sonra giderilme talihinin mucizeler haricinde mümkün olmadığı bilimsel olarak kanıtlanmış bir gerçektir. Bu nedenle ailelerin çocuklarında bu türlü bir durumun varlığının erken teşhisi konusunda son derece hassas olmasında fayda vardır.

Çocukta olağan görme nasıl gelişir?

Yeni doğan bir bebekte görmenin gelişmesi büsbütün ömrün birinci aylarında gözlerin kullanılmasına bağımlıdır. Bebeklik ve çocukluk periyodunda görme sistemi süratle olgunlaşır ve görme işlevleri gelişir. Bu devirde çocuğun olağan görmeyi engelleyecek rastgele bir durumla müsabakası halinde görme sertliği gereğince gelişemez ve gözler “tembelleşir”. Görme sisteminin tam manasıyla gelişmesi lakin 10 yaşından sonra tamamlanır ve bu devirden sonra rastgele bir gerileme görülmez. Çocukların bir gözlerinde görmenin eksik olması durumunda ileri yaşlarda bir çok mesleği seçme imkanından yoksun kalacakları ve bu halde ambliopi’nin kişinin tüm hayatını etkileyebileceği unutulmamalıdır.

Ayrıyeten hayatın ileri periyotlarında rastgele bir bahtsız kaza yahut hastalık durumunda bir gözün kaybedilmesi durumunda şayet başka göz ambliop ise karşılaşılacak zorluklar daha da fazla olacaktır. Ambliopi’nin tedavisinin görme sisteminin olgunlaşmasının tamamlanmasından evvel, yani birinci 10 yıl içinde mümkün olacağı bilindiğine nazaran erken teşhisin ne kadar değerli olduğu daha yeterli anlaşılacaktır.

Bir çocuğun görmesi ne vakit ölçülebilir?

Bütün çocuklarda görme düzeyinin en geç dört yaşına kadar en azından aile tabibi yahut bir göz doktoru tarafından değerlendirilmesinde fayda vardır. Şayet görmenin düşük olduğuna yahut beğenilen bir sorun olduğuna dair en ufak bir kuşku varsa aile tabibi, çocuğu bekletmeden kesinlikle bir göz doktoruna sevk etmelidir.

Bebeklerde görme sertliğini ölçmek daha büyük çocuklar yahut erişkinlerdekinden farklıdır. Klasik görme sertliği muayenesi çoklukla kişinin tabirine dayalı subjektif bir prosedür olduğundan şimdi sözel olarak kendini tabir edemeyen bebeklerde bu üzere rutin sistemlerle görme sertliğinin saptanması mümkün değildir. Bunun için gereken ileri teknikler ise fakat özel donanım ve tecrübesi olan üst seviye merkezlerde mevcuttur. Örneğin İ.Ü. İstanbul Tıp Fakültesi Göz Hastalıkları Anabilim Kolu Şaşılık Departmanında bulunan Elektrodiagnostik laboratuarında Sweep VEP teknikleri ile bebeklerde görme kapasitesinin tayini mümkün olabilmektedir.

Fakat tecrübeli bir göz tabibi, kolay bir muayene ile dahi bir bebeğin görme sertliği hakkında fikir sahibi olabilir. Ailede bilinen bir göz hastalığı olması halinde çocuğun 4 yaşına varmasını bile beklemeden kesinlikle bir göz tabibi tarafından değerlendirilmesinde fayda vardır. Sağlıklı bebeklerde bir göz denetimi için önerilen azami müddet 2 yaştır. Prematüre bebeklerde ise denetim doğumdan sonraki birinci 3 hafta içinde kesinlikle yapılmalıdır. Bunun dışında 4 yaşında ve okula başlamadan evvel de kesinlikle denetim edilmesi önerilir.

Ambliopi’nin nedeni nedir?

Işık ve form algılamasını engelleyen, öbür bir tabirle gözün merkezi görme noktasına ışığın ulaşmasını engelleyen her durum ambliopi’ye yol açar. Ambliopi’ye yol açan birtakım haller ailevidir. Başka bireylerinde ambliopi, göz kayması yahut sair doğuştan göz hastalıklarından rastgele biri bulunan bir ailede her çocuk mümkün olan en erken yaşta bir göz doktorunca denetim edilmelidir. Ambliopi’nin en önemli 3 ana nedeni vardır:

Strabismus (Şaşılık, göz kayması). Göz kayması, ambliopi’nin en sık rastlanan nedenidir. Çocuklarda kayan gözden alınan bilgiler bir çift görme durumunu önlemek emeliyle beyin tarafından “iptal edilir”. Böylelikle şaşılık bulunan çocuklarda beyin, yalnızca kaymayan başka gözden gelen bilgileri değerlendirmeye alır. Bu durum, kayan gözün görmesinin “tembelleşmesine” neden olurken öteki gözün görmesi olağan halde gelişir.

Göz bozukluklarına bağlı manzara bulanıklığı. Kırılma kusurları gözlük, kontakt lens yahut refraktif cerrahi yardımı ile düzeltilebilen kusurlardır. Şayet bir göz, başkasından daha fazla hipermetropik, miyopik yahut astigmatik durumda ise manzarası de daha bulanık olacağından bu gözden gelen bilgiler beyinde “iptal edilir” ve bu gözün “tembelleşmesine” neden olur. Bu durumda gözlerde kayma olmamasına ve çocuğun dış görünümü büsbütün olağan olmasına karşın bir göz tembelleşir. Hatta bazen aile ve çocuk bu durumu çok ileri yaşlara kadar farketmeyebilir. Askerlik sırasında silah kullanırken sağlam olan gözün kapatılması anında yahut bir ehliyet muayenesi sırasında bu durumun ortaya çıkması çok seçkin görülen bir durum değildir, lakin ne yazıkki bu devirde teşhis konan bir ambliopi’nin hiçbir tedavi talihi yoktur.

Kesafetler, olağanda büsbütün saydam olması gereken göz dokularında çeşitli hastalık halleri sonucu gelişebilir. Katarakt (göz içi merceğin kesafeti) ve kornea kesafetleri (gözün en dış saydam katmanındaki kesafetler) ambliopi’ye yol açar. Bir çocukta gözün merkezi görme noktasında net bir imgenin oluşmasını engelleyen her türlü durum ambliopi’ye yol açar. Ambliopi’nin en ağır hali budur.

Ambliopi nasıl teşhis edilir?

Ambliopi tanısı kolay değildir. Çocuk, kendisi bir gözünün güzel görüp oburunun az gördüğünün şuurunda olmayabilir. Çocukta bir göz kayması yahut öbür bir besbelli sorun olmadıkça aile de durumun farkına varamayabilir. Ambliopi, iki gözün görme düzeyleri ortasındaki farkın saptanması ile tanınır. Lakin küçük çocuklarda görme sertliği ölçümü kolay değildir ve ekseriyetle kestirimi kıymetlendirme yapılabilir. Bu noktada göz doktorunun bilhassa çocuk muayenesinde tecrübeli olması emniyetli bir kıymetlendirme için kaidedir.

Bir beğenilen görmenin az olması, her vakit ambliopi bulunduğu manasına gelmez. Birden fazla vakit yalnızca verilecek bir gözlüğün kullanılmaya başlanması, görmenin süratle artmasını sağlar.Göz doktoru tıpkı vakitte gözün içini de muayene ederek görmeyi azaltabilecek diğer hastalıkları da araştıracaktır. Bu hastalıklar;

Katarakt;

İltihabi durumlar;

Tümörler;

Göziçinin başka hastalıkları.

Ambliopi nasıl tedavi edilir?

Ambliopi’nin tedavisi için çocuğun “tembel” olan gözünü kullanmaya zorlanması gerekir. Bu ekseriyetle uygun gören gözün muhakkak müddetlerde kapatılması ile sağlanır, lakin bu tedavinin haftalar, aylar, hatta bazen yıllarca sürdürülmesi gerekebilir. Birebir vakitte kırılma kusurlarının gözlük ile düzeltilmesi de gerekir. Bazen bir grup göz damlaları da tedaviye eklenebilir.

Bu bahiste tecrübeli göz tabiplerinin kullandığı kapama tedavisine eşlik eden türlü metodlar vardır. CAM tedavisi ismiyle bilinen ve 70’li yıllarda Cambridge Üniversitesinde geliştirilen bir usul sonradan büyük oranda terkedilmiştir. Parozzani ve ark.’nın 80’li yıllardaki uygulamalarına dayanarak tarafımızdan geliştirilen bilgisayar denetimli bir makular stimulasyon idman programı (Ambliomat) 15 yıldan bu yana İ.Ü. İstanbul Tıp Fakültesi Göz Kliniği Şaşılık departmanında muvaffakiyet ile uygulanmaktadır.

Ambliopi ile birlikte beğenilen kayma da bulunması halinde ambliopi tedavisine şaşılık ameliyatından evvel başlanır ve çoklukla ameliyattan sonra da sürdürülür. Katarakt yahut bir öbür hastalık olması halinde ameliyatın buna yönelik planlanması gerekir, lakin bu tip ameliyatlardan sonra da ambliopiye yönelik tedavi kesinlikle sürdürülmelidir. Bu yapılmadığı takdirde;

Ambliopik beğenilen önemli ve kalıcı bir görme eksikliği gelişir;

Derinlik hissi (üç boyutlu görme) kaybolur;

Yeterli gören gözün hastalanması halinde hayat uzunluğu görme eksikliği oluşur;

Ambliopi’nin tedavisi konusunda göz doktorunuz size gerekli bilgileri verecektir, fakat tedaviyi uygulamak, yürütmek ve sürdürmek konusundaki asıl uğraş ve zahmet size düşmektedir. Çocuklar ekseriyetle gözlerinin kapatılmasından hoşlanmazlar. Bir de üstelik kapatılan göz, uygun gören gözleri olduğunda gösterecekleri reaksiyon daha da fazla olur. Ambliopi tedavisinin en büyük zorluğu da bu noktada başlar. Sorumlu birer anne ve baba olarak çocuğu tüm tatsızlığına karşın bu tedavinin faydaları ve mecburiliği konusunda ikna etmek zorundasınız. Tedavinin muvaffakiyetinde en büyük faktör ailenin bu bahiste göstereceği ilgi ve istek, çocukla oluşturacakları olumlu bir işbirliğidir. Ambliopi’nin yenilmesinde anne ve babanın göstereceği uğraş vazgeçilmez bir ehemmiyet taşımaktadır.

Görme kaybı önlenebilir mi?

Ambliopi tedavisinde muvaffakiyet, ambliopi’nin derinliğine ve tedavi başlangıcında çocuğun yaşına bağımlıdır. Şayet sorun erken farkedilmiş ve teşhis konmuşsa çocukların birçoklarında görme düzeyi artar. Bu durumda dahi, tedaviyi kısa müddetli de olsa 9-10 yaşına dek sürdürmek gerekir. Bu yaştan sonra ambliopi ekseriyetle nüksetmez. Şayet teşhis geç konmuşsa tedavi başarılı olamayabilir.